Arabuluculuk nedir?
Arabuluculuk, sistematik yöntemler uygulayarak, görüşmek ve müzakerelerde bulunmak amacıyla tarafları bir araya getiren, onların birbirini anlamaları ve bu suretle çözümlerini kendilerinin üretmesini sağlamak için aralarında iletişim sürecinin kurulmasını gerçekleştirilen, tarafların çözüm üretemediklerinin ortaya çıkması hâlinde çözüm önerisi de getirebilen, uzmanlık eğitimi almış olan tarafsız ve bağımsız bir üçüncü kişinin katılımıyla ve ihtiyari olarak yürütülen uyuşmazlık çözüm yöntemidir.
Arabuluculuk yönteminin temelinde müzakere ve iletişim süreci yatmaktadır. Arabuluculuk yöntemi tarafların kendi başlarına sağlayamadıkları sağlıklı iletişim ortamına tarafsız ve bağımsız üçüncü kişi olan arabulucu yardımı ile ulaşmalarını hedefleyen bir vasıtadır.
Arabuluculuğun Tarihçesi ve Amacı
Binlerce yıldır farklı toplumlar “arabuluculuğu”, bireyler hatta bazen gruplar arasında çıkan çatışmaları büyümeden önlemek ve tarafları dostane bir şekilde anlaştırarak, mevcut devlet yasalarına başvurmadan önce toplumsal düzenin ve barışın devamlılığının sağlanması için etkili şekilde kullanmışlardır.
Tarihçiler arabuluculuğun ilk kez Fenike'de, resmi olarak ise Babil’de kullandığını kabul etmektedirler. Uygulama Antik Yunanistan'da aile arabuluculuğu dışında bir arabuluculuk türü olan proxenetas arabuluculuk olarak biliniyordu. Arabuluculuk daha sonra Antik Roma'da, Roma hukukundan başlayarak, özellikle Justinianus ile birlikte tanınmıştır.
Arabuluculuğun modern hukukta yer alması ilk olarak ABD’de, ardından da İngiltere ve Avrupa Birliği ülkelerinde olmuştur.
Hâlihazırda pek çok alternatif uyuşmazlık çözümüne ilişkin hükümlere (örneğin; Av. K. madde 35/A; CMK madde 253, 256) sahip olan ülkemizde de arabuluculuk alanındaki gelişmelere kayıtsız kalınmamıştır ve 2012 yılında 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu ve Kanun’un uygulanmasına ilişkin olarak 2013 yılında Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu Yönetmeliği kabul edilmiştir.
Arabuluculuk konusunda yaşanan gelişmelerin temelinde, adalete erişimdeki sorunlar ve uyuşmazlıkların veya daha geniş ifade ile çatışmaların dostane yolla çözülmesi neticesinde elde edilmek istenilen toplumsal barış hedefi yer almaktadır.
ARABULUCULUĞUN TEMEL İLKELERİ
Gönüllülük - İradilik
Arabuluculukta taraflar;
(1) Sürece başvuru,
(2) Sürecin devam ettirilmesi,
(3) Süreç sonunda bir anlaşmaya varılması konusunda tamamen serbesttir ve kararı kendileri verirler.
Arabuluculuk iradi bir süreç olduğu için, aksine yasal düzenleme olmadıkça taraf, arabuluculuğa başvuru konusunda zorlanamaz.
Arabuluculuğun bir dava şartı şeklinde düzenlendiği hallerde bile taraflar arabuluculuğa başvurduktan sonra süreci devam ettirmek veya sona erdirmek bakımından serbestlerdir. Diğer bir deyişle, eğer anlaşamazlarsa, taraflar yine mahkemeler nezdinde haklarını arayabilir ve diledikleri bir aşamada arabuluculuk faaliyetine son verebilirler.
Arabuluculuğa başvurulmuş ve bir anlaşma sağlanamamış ise, taraflar herhangi bir hak kaybına uğramaz. Kanun’da bu korumayı sağlamak üzere, arabuluculuk sürecinin başlamasından sona ermesine kadar geçen sürenin zaman aşımı ve hak düşürücü sürelerin hesaplanmasında dikkate alınmayacağı düzenlenmiştir. Yani arabuluculukta bir anlaşmaya varılamaz ise taraflar yine mahkemeler nezdinde haklarını arayabilirler.
Eşitlik
Taraflar, gerek arabulucuya başvururken gerekse tüm süreç boyunca eşit haklara sahiptirler.
Gizlilik
Taraflarca aksi kararlaştırılmadıkça arabuluculuk faaliyeti çerçevesinde sunulan veya elde edilen bilgi ve belgeler gizlidir. Sürece başlama talebi dâhil olmak üzere, süreçte paylaşılan bilgiler ve hazırlanan belgeler ile öneri ve kabuller, daha sonra yargılamada delil olarak kullanılamamaktadır. Yani, bu bilgi ve belgeler, gizli tutulmaktadır. Gizlilik, tarafların uyuşmazlık konusunda daha rahat hareket etmesini sağlamaktadır. Bununla birlikte, tarafların hâlihazırda elinde mevcut olan bilgi ve belgelerin arabuluculukta ortaya konulmaları, yargılamada ileri sürülmelerine engel değildir.
ARABULUCULUK MÜZAKERELERİNE KİMLER KATILABİLİR?
Arabuluculuk müzakerelerine taraflar bizzat, kanuni temsilcileri veya avukatları aracılığı ile katılabilirler. Eğer taraflar isterse, uyuşmazlığın çözümüne katkı sağlayabilecek uzman kişiler de müzakerelerde hazır bulundurulabilir.